آیه 22 سوره حجر

وَ أَرْسَلْنَا الرِّياحَ لَواقِحَ فَأَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَسْقَيْناكُمُوهُ وَ ما أَنْتُمْ لَهُ بِخازِنِينَ «22»

بعد از آن كيفيت انزال را فرمايد:

وَ أَرْسَلْنَا الرِّياحَ لَواقِحَ‌: و فرستاديم بادها را بر دارندگان ابرها يا آبستن كنندگان درختها به ميوه‌ها.

تنبيه: يكى از آيات عظيمه الهى احداث باد است:

1- گرچه به تموج هوا حادث گردد، لكن اگر طبع هوا، اقتضاى حركت مى‌كند، بايد هرگز ساكن نشود، و اگر مقتضى سكونت، بايد متحرك نشود؛ و ما مى‌بينيم گاهى متحرك و گاهى ساكن باشد، پس برهانى است بر تدبير و تقدير صانع مختار حكيم عليم جلّ جلاله.

2- هوا جسمى است در غايت لطافت، به حدى كه محسوس نشود، لكن وقتى به جنبش درآيد كوهها را بركند و درختها را بشكند و اساس آدمى را بر هم زند، پس ظهور چنين شدت و قوت در اين جسم خفيف، از آثار قدرت خداوند لطيف است.

3- اقسام متفاوته مقرر فرموده، بعضى را نقمت، چنانچه فرموده‌ (أَرْسَلْنا عَلَيْهِمُ الرِّيحَ الْعَقِيمَ) «1» و برخى موجب نعمت چنانچه فرمايد (وَ أَرْسَلْنَا الرِّياحَ لَواقِحَ)

«1» سوره ذاريات آيه 41.

جلد 7 - صفحه 96

و تأثيرات عجيبه هر يك عظمت و سطوت سبحانى را ظاهر سازد.

عياشى‌ «1»- از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام فرمود حضرت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم لا تسبّوا الرّيح فانّها بشر و انّها نذر و انّها لواقح فاسئلوا اللّه من خيرها و تعوّذوا به من شرّها.

سب نكنيد باد را، بدرستى كه آن بشارت دهنده، و بدرستى كه ترساننده، و بدرستى كه آبستن كننده است؛ پس سؤال نمائيد خدا را از خير آن، و پناه بريد به خدا از شرّ آن.

فَأَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً: پس فرو فرستاديم از آسمان آبى را كه باران باشد. فَأَسْقَيْناكُمُوهُ‌: پس سيراب نموديم شما را از آن آب و شما را متصرف ساختيم در آن. وَ ما أَنْتُمْ لَهُ بِخازِنِينَ‌: و نيستيد شما اى گروه مردمان مر آن آب نازل شده را نگهدارندگان در چاه و غدير، بلكه خداى متعال حفظ فرمايد و ارسال نمايد از آسمان، پس حفظ فرمايد در زمين بعد خارج نمايد از چشمه‌ها بقدر احتياج، و هيچ كس قدرت ندارد كه نگهدارد آنچه محتاج است در مكانى، پس اين تدبيرات خاصه دلالت كند بر وجود مدبرى حكيم، زيرا طبيعت آب مقتضى فرو رفتن به زمين است، و وقوف آن بدون حدى و جريان از محلى، ناچار باشد آن را از مخصصى. در تأويلات النجميه‌ «2» مذكور است كه:

شما نيستيد مر خداى را خزينه‌داران، يعنى خزاين سبحانى دست شما نيست، چه شما آنچه خزينه نمائيد، در تحت قدرت حق تعالى خواهد بود.

وَ إِنْ مِنْ شَيْ‌ءٍ إِلاَّ عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلاَّ بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ «21» وَ أَرْسَلْنَا الرِّياحَ لَواقِحَ فَأَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَسْقَيْناكُمُوهُ وَ ما أَنْتُمْ لَهُ بِخازِنِينَ «22» وَ إِنَّا لَنَحْنُ نُحْيِي وَ نُمِيتُ وَ نَحْنُ الْوارِثُونَ «23» وَ لَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَقْدِمِينَ مِنْكُمْ وَ لَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَأْخِرِينَ «24» وَ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ يَحْشُرُهُمْ إِنَّهُ حَكِيمٌ عَلِيمٌ «25»

ترجمه‌

و نيست هيچ چيز مگر آنكه نزد ما است خزانه‌هايش و نازل نميكنيم آنرا

جلد 3 صفحه 249

مگر بمقدارى معين‌

و فرستاديم بادها را بارور كنندگان پس نازل نموديم از آسمان آبرا پس سيراب نموديم شما را از آن و نيستيد شما مر آنرا خزانه داران‌

و همانا ما هر آينه زنده ميكنيم و ميميرانيم و مائيم وارثان‌

و بتحقيق دانستيم پيش رفتگان از شما را و بتحقيق دانستيم پس ماندگان را

و همانا پروردگار تو او محشور ميكند ايشانرا همانا او درست كار دانا است.

تفسير

هر موجوديكه از مكمن غيب پاى در عرصه شهود گذارده و خلعت هستى در بر نموده رشحه‌اى از رشحات اصل وجود و سر چشمه جود و آب حيات است كه از مقام عالى نازل و محدود بحدود و تعيّنات و تشخصات شده است پس اجناس و انواع و اصناف موجودات خزائن و معادن و منابع آنها در نزد خداوند بوده و هست و خواهد بود و در هر زمان بر حسب حكمت و مصلحت بعرصه ظهور و بروز خواهد رسيد و مفسّرين براى ضيق مجال و تقريب اذهان بمثال، خزائن را جمعى بقدرت و قمّى ره بآب تفسير نموده و فرموده‌اند نازل و متعلّق ميشود قدرت الهى بر مقدورات و فرود ميآيد آب از آسمان پس ميرويد گياه براى هر حيوان ولى مطلب بر اهل علم مخفى نيست و همانستكه اجمالا بيان شد از امام سجّاد عليه السّلام روايت شده كه در عرش تمثال جميع خلق خدا از صحرا و دريا هست و اين تأويل آيه ان من شى‌ء الّا عندنا خزائنه است كه اشاره بتحقيق مرقوم است و مراد از انزال بقدر معلوم اعطاء بقدر قابليّت و استعداد و اقتضاء حكمت و عدالت است مقدّريكه بگل نكهت و بگل جانداد بهر كه هر چه سزا ديد حكمتش آنداد از جاه و جلال و جمال و كمال و مال و منال و كسيرا حقّ چون و چرا نيست چون در دستگاه حكيم على الاطلاق جاى چون و چرا نيست و خداوند فرستاد بادها را كه بارور و آبستن كنندگانند ابرها را بباران و درختان را بميوه‌ها پس نازل فرمود از آسمان باران رحمت خود را و سيراب نمود بندگان و حيوانات و نباتاترا از آن و مردم قدرت ندارند بر جمع و تفريق آن بر طبق حكمت و مصلحت خلاصه آنكه بندگان عاجزند از خزانه‌دارى آب كه از اجسام است چه رسد بآنكه خزانه دار عالم ارواح و عقول و اشباح و نفوس باشند عيّاشى ره از امير المؤمنين عليه السّلام روايت نموده كه بباد بد نگوئيد كه آن مبشّر و منذر است و بارور كننده درختان است و از خداوند بخواهيد خير آنرا و باو پناه ببريد از شرّش‌

جلد 3 صفحه 250

و خداوند زنده ميكند و روح ميدهد بتمام موجودات و ميميراند آنها را بمقتضاى حكمت و مصلحت و ميگيرد از آنها دارائى و آنچه را بوديعت نزد آنها نهاده است مانند وارث و مالك و متصرّف ميشود در زمين وقتى كه موجودى جز او وجود نداشته باشد در آن كه تصور مالكيّت براى او شود و خداوند دانا است باحوال و اعيان گذشتگان و آيندگان از خلق و اين امّت و در روايت عيّاشى ره از امام باقر عليه السّلام در اين آيه اختصاص باهل ايمان آنها داده شده و بعضى اختصاص بمتقدّمين و متأخرين در جهاد و بعضى در خيرات و بعضى در صف جماعت داده‌اند و ظاهرا مرادشان نزول است نه بيان مراد و كلام امام، امام كلمات است و خداوند محشور ميفرمايد تمام خلائق را از اولين و آخرين در يكروز براى حساب و مجازات اعمال چون حكيم است مردم را بعبث خلق نفرموده و عليم است چيزى از اعمال آنها بر او مخفى نيست و از صفحه علم او محو نخواهد شد ..

وَ أَرسَلنَا الرِّياح‌َ لَواقِح‌َ فَأَنزَلنا مِن‌َ السَّماءِ ماءً فَأَسقَيناكُمُوه‌ُ وَ ما أَنتُم‌ لَه‌ُ بِخازِنِين‌َ «22»

و فرستاديم‌ ‌ما بادهايي‌ آبستن‌ كننده‌ ‌پس‌ نازل‌ كرديم‌ ‌از‌ آسمان‌ آب‌ ‌را‌ ‌پس‌ سقايت‌ كرديم‌ ‌شما‌ ‌را‌ ‌از‌ ‌آن‌ آب‌ و نيستيد ‌شما‌ ‌از‌ ‌براي‌ ‌آن‌ نگاه‌ دارندگان‌.

وَ أَرسَلنَا الرِّياح‌َ تموج‌ هواء ‌است‌ ‌که‌ باطراف‌ حركت‌ ميكند و كثافات‌ هوا ‌را‌ ميبرد و هوا ‌را‌ تلطيف‌ ميكند و بسا ممكن‌ ‌است‌ شدّت‌ پيدا كند و بلاء ‌باشد‌ و بسا عماراتي‌ و اشجاري‌ ‌را‌ ‌از‌ جا بكند و بسا باعث‌ هلاكت‌ قومي‌ بشود، چنانچه‌ قوم‌ عاد بباد هلاك‌ شدند.

وَ أَمّا عادٌ فَأُهلِكُوا بِرِيح‌ٍ صَرصَرٍ عاتِيَةٍ سَخَّرَها عَلَيهِم‌ سَبع‌َ لَيال‌ٍ وَ ثَمانِيَةَ أَيّام‌ٍ حُسُوماً فَتَرَي‌ القَوم‌َ فِيها صَرعي‌ كَأَنَّهُم‌ أَعجازُ نَخل‌ٍ خاوِيَةٍ فَهَل‌ تَري‌ لَهُم‌ مِن‌ باقِيَةٍ حاقه‌

جلد 12 - صفحه 24

‌آيه‌ 6‌-‌ 8 (لواقح‌) تلقيح‌ گرد نخل‌ نر ‌را‌ ميگيرند و بنخل‌ ماده‌ ميزنند شكوفه‌ ميدهد و رطب‌ و ثمر مي‌آورد و ‌اينکه‌ قسم‌ رياح‌ ‌که‌ ‌در‌ فصل‌ بهار و زنده‌ مي‌شود و گرد اشجار نر ‌را‌ باشجار ماده‌ ميزند ثمره‌ مي‌بخشد، نظير نطفه‌ نر ‌که‌ ‌در‌ رحم‌ ماده‌ قرار گيرد و حمل‌ پيدا كند ‌اينکه‌ قسم‌ باد ‌را‌ لواقح‌ گويند ‌بر‌ خلاف‌ باد فصل‌ خزان‌ ‌که‌ برگها ‌را‌ زرد ميكند و ميريزد.

فَأَنزَلنا مِن‌َ السَّماءِ ماءً مكرر گفته‌ايم‌ ‌که‌ مراد ‌از‌ سماء طبقه‌ بالا ‌است‌ ‌که‌ ابرها متراكم‌ ميشوند و باران‌ ميبارند فَأَسقَيناكُمُوه‌ُ بلكه‌ تمام‌ حيوانات‌ و اشجار و مزارع‌ ‌از‌ آب‌ باران‌ سقايت‌ ميشوند ‌حتي‌ صدف‌ ‌در‌ دريا دهن‌ باز مي‌كند قطره‌ باران‌ ‌در‌ دهان‌ ‌او‌ مي‌افتد مرواريد مي‌شود ‌حتي‌ توليد معادن‌ ‌در‌ اعماق‌ زمين‌ ميكند وَ ما أَنتُم‌ لَه‌ُ بِخازِنِين‌َ باران‌ ‌در‌ زمين‌ فرو مي‌رود و چشمه‌ها و قنات‌ها تشكيل‌ ميدهد و ‌بر‌ كوه‌ها ميبارد و رودخانه‌ و نهرها جاري‌ مي‌شود جز قدرت‌ الهي‌ قدرتي‌ نيست‌ ‌در‌ نگاهداري‌ ‌آن‌.

]

(آیه 22)- نقش باد و باران: در تعقیب بیان قسمتی از اسرار آفرینش و نعمتهای خدا در آیات گذشته، در این آیه به وزش بادها و نقش مؤثر آنها در نزول

ج2، ص529

بارانها اشاره کرده، می‌گوید: «و ما بادها را فرستادیم در حالی که بارور کننده‌اند» و قطعات ابر را به هم می‌پیوندند و بارور می‌سازند (وَ أَرْسَلْنَا الرِّیاحَ لَواقِحَ).

«و به دنبال آن از آسمان آبی فرو فرستادیم» (فَأَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً).

«و به وسیله آن همه شما را سیراب کردیم» (فَأَسْقَیْناکُمُوهُ).

«در حالی که شما توانایی بر حفظ و نگهداری آن نداشتید» (وَ ما أَنْتُمْ لَهُ بِخازِنِینَ).

یعنی شما نمی‌توانید حتی بعد از نزول باران آن را به مقدار زیاد گردآوری و حفظ کنید، این خداست که از طریق منجمد ساختن آنها در قله کوهها به صورت برف و یخ، و یا فرستادن آنها به اعماق زمین که بعدا به صورت چشمه‌ها و کاریزها و چاهها ظاهر می‌شوند، آنها را گردآوری و ذخیره می‌کند.